De oorsprong van het gezegde
Het Nederlandse gezegde ‘de kat uit de boom kijken’ is een veelgebruikt idioom en betekent dat iemand een afwachtende houding aanneemt. Iemand kijkt als het ware eerst rustig toe voordat hij actie onderneemt of zich ergens mee bemoeit. Dit gezegde wordt vaak gebruikt om een bedachtzame of voorzichtige houding te beschrijven.
De herkomst van deze uitdrukking is niet volledig te herleiden, maar er wordt aangenomen dat het voortkomt uit het gedrag van katten. Katten staan immers bekend om hun voorzichtige en observerende houding. Wanneer een kat in een boom zit, zal het dier eerst even afwachten voordat het besluit naar beneden te springen. Deze vergelijking wordt overgenomen op mensen die niet meteen actie ondernemen, maar liever eerst de situatie willen overzien.
Het gebruik in de dagelijkse taal
Het gezegde ‘de kat uit de boom kijken’ wordt regelmatig gebruikt in informele en formele situaties. Je kunt zeggen “Hij keek eerst de kat uit de boom” wanneer iemand tijdens een kennismaking, vergadering of nieuw project eerst rustig toekijkt voordat hij iets zegt of doet. Het is dus een kenmerk van iemand die niet overhaast handelt.
Het gebruik van dit gezegde is in heel Nederland gangbaar, en ook in Vlaanderen wordt het vaak begrepen. Mensen gebruiken het bijvoorbeeld in zakelijke contexten wanneer een nieuwe medewerker zich eerst terughoudend opstelt, of in persoonlijke contexten als iemand zich pas bij een groep voegt na enige observatie.
Vergelijkbare uitdrukkingen en hun betekenis
Er zijn meerdere uitdrukkingen in de Nederlandse taal die een vergelijkbare betekenis hebben als ‘de kat uit de boom kijken’. Bijvoorbeeld ‘even afwachten hoe de wind waait’, of ‘geen overhaaste beslissingen nemen.’ Deze gezegdes geven ook een vorm van bedachtzaamheid aan, maar ‘de kat uit de boom kijken’ wordt het meest visueel voorgesteld door het beeld van een kat die vanuit een boom toekijkt.
Complementair aan dit gezegde is het uitdrukkingstype dat het tegenovergestelde betekent, zoals ‘met de deur in huis vallen’, waarbij iemand juist zonder aarzeling iets direct zegt of doet. Daarmee krijgt ‘de kat uit de boom kijken’ ook een tegenpool die in gesprekken duidelijk kan maken hoe verschillende mensen zich in eenzelfde situatie gedragen.
Wanneer is deze houding nuttig?
Een afwachtende houding zoals ‘de kat uit de boom kijken’ kan bijzonder nuttig zijn, zeker in onbekende of onzekere situaties. Denk aan het betreden van een nieuwe werkomgeving, een gesprek met onbekenden, of het maken van een belangrijke keuze. Door eerst goed te observeren kunnen fouten worden verminderd en kunnen mensen tactisch en weloverwogen handelen. Het is dus niet per definitie iets negatiefs, maar kan juist getuigen van wijsheid en strategisch denken.
Aan de andere kant kan een te afwachtende houding ook als passiviteit worden geïnterpreteerd. In teamverband of relaties kan dit als terughoudend of zelfs ongeïnteresseerd worden ervaren. De kunst is dus om het juiste moment te kiezen om te handelen nadat men voldoende informatie of vertrouwen heeft verzameld.
