Waarom lijkt een ster te knipperen
Als je op een heldere avond naar de hemel kijkt, lijkt het alsof sterren voortdurend knipperen. Dit effect heet scintillatie. De ster zelf verandert niet de hele tijd van helderheid, het is de aardse atmosfeer die dit veroorzaakt. Het licht van een ster legt een enorme afstand af door de ruimte en komt uiteindelijk onze dampkring binnen. In die dampkring zitten lagen lucht met verschillende temperaturen en dichtheden.
Die luchtlagen werken als kleine lensjes die het licht steeds een beetje afbuigen. Omdat de lucht constant in beweging is, verandert de richting waarin het licht onze ogen bereikt steeds een beetje. Daardoor lijkt de ster soms helderder en dan weer zwakker. Het resultaat is het bekende fonkelen dat veel mensen met sterren associëren.
Wat maakt sterren anders dan planeten
Het belangrijkste verschil tussen sterren en planeten aan de hemel is hoe puntvormig ze voor ons zijn. Sterren staan zo ver weg dat ze zelfs door een telescoop bijna als één enkel lichtpuntje verschijnen. Planeten staan veel dichterbij en hebben, hoe klein ook, een schijfje met een meetbare omvang.
Omdat een ster voor ons vrijwel een punt is, heeft elke kleine verstoring in de atmosfeer meteen zichtbaar effect. Het hele lichtpuntje verschuift of verandert van helderheid. Bij een planeet wordt het licht uitgesmeerd over een groter oppervlak. De verstoringen in de lucht hebben dan minder invloed op het totale beeld dat je ziet.
Waarom planeten rustiger lijken
Een planeet straalt geen eigen licht uit zoals een ster, maar weerkaatst het licht van de zon. Toch is dat niet de reden dat hij niet knippert. Het gaat vooral om de grootte van de lichtbron aan de hemel. Doordat een planeet voor ons een klein schijfje is, heffen de luchtverstoringen elkaar deels op. Het ene deel van de planeet wordt een beetje vervormd, terwijl een ander deel juist stabiel blijft.
Je ziet daardoor meestal een rustig en gelijkmatig licht. Soms kan een heldere planeet, zoals Venus laag boven de horizon, toch een beetje fonkelen. Dan kijk je door een dikkere laag van de atmosfeer, waar de lucht onrustiger is. Maar zelfs dan is het knipperen minder heftig dan bij de meeste sterren.
Hoe kun je zelf het verschil herkennen
Als je twijfelt of je naar een ster of een planeet kijkt, kun je letten op het knipperen. Een sterk fonkelend lichtpunt is meestal een ster. Een rustig, constant licht is vaak een planeet. Bovendien bewegen planeten in de loop van dagen en weken ten opzichte van de sterren. Ze veranderen langzaam van plek tussen de bekende sterrenbeelden aan de hemel.
Door dit soort kleine observaties wordt de nachtelijke hemel toegankelijker. Zonder telescoop en met een beetje aandacht kun je al veel leren over wat je ziet. Zo wordt een ogenschijnlijk simpel verschil, het knipperen van sterren, een duidelijke aanwijzing voor hoe ons heelal en onze atmosfeer werken.
